ტუბერკულოზი უძველესი დაავადებაა, რომელიც დღესაც ზოგადსაკაცობრიო პრობლემას წარმოადგენს. XVIII-XIX საუკუნეებში, ინდუსტრიული რევოლუციის პერიოდში, მას “თეთრ ჭირს” უწოდებდნენ. ის იყო ახალგაზრდების სიკვდილის ძირითადი მიზეზი. მიუხედავად დიდი მიღწევებისა ტუბერკულოზის მკურნალობისა და კონტროლის კუთხით, იგი დღემდე რჩება მნიშვნელოვან სამედიცინო პრობლემად. მისი გავრცელება განსაკუთრებით მაღალია განვითარებად ქვეყნებში, თუმცა ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსის (აივ ინფექცია/შიდსი) გავრცელებასთან ერთად ტუბერკულოზი სერიოზულ პრობლემად იქცა განვითარებული ქვეყნებისთვისაც. ტუბერკულოზი - ინფექციური დაავადებაა, რომელსაც იწვევს ტუბერკულოზის მიკობაქტერია, რომელიც 1882 წელს აღმოაჩინა მიკრობიოლოგმა რობერტ კოხმა.ტუბერკულოზის მიკობაქტერიის შემცველი ნაწილაკები ჩვეულებრივ ჰაერში საკმაოდ ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში რჩება და შესაბამისად, შეიძლება მოხდეს მათი გავრცელება ოთახში ან შენობაში. ინფექციური პროცესი ვითარდება, როდესაც ჰაერში არსებული ტუბერკულოზის მიკობაქტერია შეაღწევს ადამიანის ორგანიზმში.ტუბერკულოზით შეიძლება დაავადეს ნებისმიერი ადამიანი, ძირითადად მოზრდილები და მოხუცბი, ასევე შესაძლებელია ტუბერკულოზით დაინფიცერბული იყოს შინაური ცხოველი და ფრინველიც.
- ტუბერკულოზის კლასიფიკაცია დაავადების ლოკალიზაციის მიხედვით
ლოკალიზაციის მიხედვით განსხვავებენ ორი ტიპის ტუბერკულოზსს. ერთი არის ფილტვის ტუბერკულოზი, რომელიც ყველაზე ხშირად გვხდება და ამ დროს პათოლოგიური პროცესი მოიცავს მხოლოდ ფილტვის პარენქიმას ან ტრაქეობრონქულ ხეს. ხოლო დანარჩენი ორგანოებსა და ქსოვილებში ლოკალიზირებული ტუბერკულოზი, მგალითად თავის ტვინის გარსებში, ძვლებში, სახსრებში, თირკმელებში, შარდის ბუშტში, ლიმფურ კვანძებში და სხვა, ეწოდება ფილტვგარეშე ტუბერკულოზი.
- ტუბერკულოზური ლიმფადენიტი
ტუბერკულოზური ლიმფადენიტი თავისი გენეზისით, უმეტეს შემთხვევაში, მიეკუთვნება ტუბერკულოზის პირველ პერიოდს, ანუ არის დამოუკიდებელი დაავადება. ამასთან, შეიძლება მეორადი ტუბერკულოზური ლიმფადენიტიც შეგვხდეს, კერძოდ, სხვა ორგანოებში პროცესის გამწვავებით. მეორადი ტუბერკულოზური ლიმფადენიტი ყველაზე ხშირად ვითარდება ნებისმიერი ლოკალიზაციის კერების ენდოგენური რეაქტივაციის შედეგად, სხეულის დაბალი რეზისტენტობის გამო. დადასტურებულია ლიმფური კვანძების როლი, როგორც მიკობაქტერიების დეპოს ადამიანის სხეულში, მათი გავრცელების წყარო და რეციდივის განვითარება.
ტუბერკულოზის მიკობაქტერიის შეღწევისას ნუშურებიდან ან პირის ღრუდან შესაძლებელია განვითარდეს კისრის ან ხერხემლის ლიმფური კვანძების პირველადი იზოლირებული დაზიანება. უფრო ხშირად, ტუბერკულოზი გავლენას ახდენს საშვილოსნოს ყელის ლიმფური კვანძებს (75-80%), უფრო იშვიათად - იღლიის (15-20%) და საზარდულის (5%) . ლიმფური კვანძების ტუბერკულოზის გამომწვევი აგენტი ყველაზე ხშირად არის
M. tuberculosis, ანუ
ადამიანის ტიპის მიქობაქტერია, მაგრამ იმ ადგილებში, სადაც ტუბერკულოზის არასასურველი ეპიზოოტიური მდგომარეობაა, მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის მიკობაქტერიებს. ლიმფური კვანძების ტუბერკულოზით ინფექცია ძირითადად ხდება ლიმფოჰემატოგენური გზით.
მიკობაქტერიული ტუბერკულოზი, ლიმფური კვანძის ქსოვილში მოხვედრისას, იწვევს მასში ანთებით პროცესს. ანთების სამი კომპონენტის (ცვლილება, ექსუდაცია და პროლიფერაცია) არსებობით. შემდეგ იწყება პარაზიტსა და მასპინძელს შორის ბრძოლის პერიოდი. დაავადების საწყის ეტაპებზე ლიმფური კვანძის ცვლილებები არასპეციფიკურია და ხასიათდება დიფუზური ლიმფოიდური ჰიპერპლაზიით. მომდევნო ეტაპებზე ჩნდება ლეიკოციტური და ფიბრინული ექსუდაცია, ეპითელიოიდული უჯრედების დაგროვება, პიროგოვ-ლანგჰანის გიგანტური უჯრედების წარმოქმნა. და ამ უჯრედების ხარჯზე ფორმირდება ტუბერკულოზური გრანულომა.
იგი სამი შრისაგან შედგება: -გარეთა ინფილტაციული შრე -შუა- გრანულაციური შრე, სადაც არის აღნიშნული უჯრედები( ეპითელიური, პიროგოვ-ლანგჰანის გიგანტური უჯრედები) -ცენტრალური შწრე - კაზეოზური ნეკროზული უბანი მომავალში ეს კაზეოზური უბნების დაშლის დროს ხდება კვანძების გამოთავისუფლება და ნაწიბურების წარმოქმნა.მსგავსი სურათი შეიძლება დიდხანს გაგრძელდეს, მიუხედავად ლიმფური კვანძის დიდი ზომისა. კლინიკური და მორფოლოგიური კლასიფიკაციის მიხედვით, არსებობს :
-ინფილტრაციული ფორმა - ხდება დაავადების ადრეულ პერიოდში. -კაზეოზური ფორმა - ვითარდება არა დროული დიაგნოზით და პროცესის შემდგომი პროგრესირებით. -ინდუქციური ფორმა - ვითარდება იმ შემთხვევებში, როდესაც თერაპიის გავლენით ან მის გარეშე ლიმფური კვანძების კაზეოზური მასები არ იშლება.
დაავადების დასაწყისში ლიმფური კვანძები დაახლოებით 0, 5-1 სმ ზომისაა, რბილი, უმტკივნეულო და მოძრავი. შემდეგ პალპაციისას შეინიშნება მტკივნეულობა, ლიმფური კვანძები უერთდება ერთმანეთს და კონგლომერატს ქმნის, ზოგჯერ იხსნება და წარმოქმნის ხვრელმილს, რომლის შეხორცების შემდეგ კანზე ნაწიბური რჩება.ლიმფური კვანძები იკლებს და ტუბერკულოზური ინტოქსიკაციის ნიშნები თანდათან ქრება. პაციენტები თავს პრაქტიკულად ჯანმრთელად გრძნობენ ახალ გამწვავებამდე. დაავადების გრძელვადიანი მიმდინარეობა და მუდმივი ინტოქსიკაცია უმეტეს შემთხვევაში იწვევს გულსისხლძარღვთა და ვეგეტატიური ნერვული სისტემის აქტივობის სერიოზულ დარღვევებს და ცილების მეტაბოლიზმის დარღვევას.ტუბერკულოზისთვის დამახასიათებელია სეზონური გამწვავება (გაზაფხული და შემოდგომა). ჰიპოთერმიამ, ნერვულმა სტრესმა, მალთაშუა დაავადებებმა შეიძლება გამოიწვიოს გამწვავების პროვოცირება. კლინიკურმა დაკვირვებებმა აჩვენა, რომ ყველაზე ხშირად ტუბერკულოზური ლიმფადენიტი მიმდინარეობს ქრონიკულად.მაგრამ შესაძლებელია ასევე მწვავე მიდინარეობაც, ასეთ შემთხვევაში დაავადების დაწყებიდან ფისტულების გაჩენამდე პერიოდი 1-დან 3 თვემდეა.
ზოგადი სიმპტომებია
ტემპერატურის მომატება
მადის დაქვეითება
ადვილად დაღლა
ჩნდება ხველა
კანის სიფერმკრთალე
ოფლიანობა
წონაში დაკლება
მატულობს ედსი
დიაგნოზის დასასმელად აუცილებელია შემდეკი გამოკლევების ჩატარებას :
პირველ რიგში გათვალისძინებული უნდა იყოს ჩივილები, შემდეგ უნდა განისაზღვროს დაავადების საწყისი სურათი, პროცესის ხანგრძლივობა, რეციდივების არსებობა, სხვა ლოკალიზაციის ტუბერკულოზი, პაციენტის კონტაქტი ტუბერკულოზის ინფექციის წყაროსთან. აუცილებელია ყურადღება გაამახვილოს გადიდებული ლიმფური კვანძების ლოკალიზაციაზე, მათ ზომაზე, კონსისტენციაზე, ერთმანეთთან და მიმდებარე კანქვეშა ცხიმოვან ქსოვილზე გადაბმულობაზე, პრევალენტობაზე.გარდა დაავადების ანამნეზისა(anamnesis morbi), უნდა შევაგროვოთ ავადმყოფის ცხოვრების ანამნეზს(anamnesis vitea).მაგალითად ოჯახური ანამნეზი, შრომის ანამნეზი, საყოფაცხოვრო ანამნეზი, მავნე ჩვევები, გადატანილი დაავადებები და ასე შემდეგ.
პალპაციით მოისინჯება მკვრივი, მოძრავი, მტკივნეული, ხშირად ერთმანეთთან შეერთებული ლიმფური კვანძები.
სისხლის გამოკვლევისას ვლინდება ლეიკოციტოზი გამოხატული ნეიტროფილური გადასვლით მარცხნივ, მონოციტოზი, ლიმფოციტოზი. პაციენტებში, რომლებსაც აქვთ პროცესის მნიშვნელოვანი გავრცელება, შეიძლება დაფიქსირდეს ლიმფოპენია.სისხლის შრატის შესწავლისას აღმოჩენილია ცილის მეტაბოლიზმის დარღვევა (ალბუმინის დონის დაქვეითება და გლობულინების მომატება ალფა და გამა ფრაქციების გამო), ფიბრინოგენის და სიალინის მჟავის შემცველობის ზრდა და C რეაქტიული ცილა. ეს ცვლილებები ყველაზე მეტად გამოხატულია კაზეოზური ლიმფადენიტის დროს.
- იმუნოლოგიური
- არაპირდაპირი ჰემაგლუცინაციის რეაქცია
- სეროლოგიური
- რადიონუკლიდური
- რენტგენოგრაფია (ლიმფური კვანძების, გულმკერდისა და მუცლის ღრუს მიდამოში) გამოვლინდება კალციფიცირებული ლიმფური კვანძები.
- ბიოფსია ამისთვის ტარდება ლიმფური კვანძების პუნქცია და აღებული მასალის ბაქტერიოლოგიური, ციტოლოგიური და ჰისტომორფოლოგიური კვლევა.
- ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევა
- ბაქტერიოსკოპია
- კულტურალური კვლევა;
- Xpert MTB/RIF ტესტი.
- თუ ლიმფური კვანძი ჩირქმდენი, ან ფისტულოზურია დიაგნოსტიკა მარტივია:
მაკროსკოპულად მოჩანს დამახასიათებელი კაზეოზური ჩირქი, რომლის მიკროსკოპია და კულტურალური გამოკვლევა უმეტეს შემთხვევაში ადასტურებს დიაგნოზს.
- თუ ლიმფური კვანძი მკვრივია მგბ შეიძლება აღმოჩნდეს ასპირაციით მიღებული
მასალის, ან ქირურგიული წესით ამოღებული ლიმფური კვანძის მიკროსკოპიით.ლიმფური კვანძების ამოკვეთით მიღებული ნიმუში შეიძლება შესწავლილ იქნას ჰისტოლოგიურად და კულტურალურად, რაც უმეტეს შემთხვევაში იძლევა ლიმფური კვანძების ტუბერკულოზის დიაგნოსტირების საშუალებას.
აუცილებელია ტუბერკულოზური ლიმფატენიტის დიფერენცირება მრავალ დაავადებთან:
- სარკოიდოზი
- ავთვისებიანი პროცესები (ლიმფომა, მეტასტაზური კარცინომა).
- მწვავე არასპეციფიკური ლიმფადენიტი
- ქრონიკული არასპეციფიკური ლიმფადენიტი.
- ლიმფოგრანულომატოზი
- ლიმფოსარკომა.
- ლიმფური კვანძების მეტასტაზური დაზიანება.
- სიფილისური ლიმფადენიტი.
- ინფექციური მონონუკლეოზი.
- აქტინომიკოზი
- ბრუცელოზი.
- კატების ნაკაწრების დაავადება
- კისრის გვერდითი კისტა
ტუბერკულოზური ლიმფადენიტის მკურნალობის კურსი ძირითადად 6 თვეა და მნიშვნელოვანწილად დაავადების სტადიაზეა დამოკიდებული. რაც უფრო ადრე აღმოვაჩენთ დაავადებას და დავიწყებთ მკურნალობას, მით უკეთესი იქნება შედეგი. მკურნალობის მეთოდებიდან პრიორიტეტი ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო ქიმიოთერაპიას ენიჭება. მკურნალობა ტარდება ძირითადი ტუბსაწინააღმდეგო პრეპარატებით. არსებობს მედიკამენტების ფართო არჩევანი, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, შევამციროთ ან საერთოდ შევაჩეროთ ტუბერკულოზის მიკობაქტერიის გამრავლება. მნიშვნელოვანია მკურნალობის უწყვეტობის დაცვა. პაციენტმა უნდა იცოდეს, რომ მკურნალობა იქნება ხანგრძლივი და ჩატარდება რამდენიმე პრეპარატით, სხვაგვარად ჩამოყალიბდება რეზისტენტობა მედიკამენტების მიმართ და დაავადების განკურნების პროცესი გართულდება. დაავადების პირველ სტადიაში შეიძლება ჩატარდეს კონსერვატიული მკურნალობა ანტიბიოტიკებითა და ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო პრეპარატებით. მეორე სტადიაში პროცესი უკვე ქრონიკულ ფორმას იღებს, ლიმფური კვანძის სტრუქტურა ირღვევა, უფრო და უფრო რთული ხდება წამლებით ინფიცირების კერამდე მიღწევა, ამიტომ ნაჩვენებია ქირურგიული ჩარევა, ლიმფური კვანძის ამოკვეთა და ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო პრეპარატებით ხანგრძლივი მკურნალობა. მესამე სტადიაზე ლიმფური კვანძი იღებს ჩირქოვანი პარკის სახეს. ამ შემთხვევაში შიგთავსი უნდა გამოიტუმბოს და დაზიანებულ არეში შეყვანილ იქნეს სამკურნალო ხსნარი. ლიმფური კვანძების ტუბერკულოზის მეოთხე სტადიაზე ყურადღება უნდა დაეთმოს ლიმფური კვანძის გახსნის შემდეგ წარმოქმნილ ხვრელმილებს. ისინი უნდა გამოირეცხოს და დაედოს ანტიბაქტერიული სახვევი. ორი თვის განმავლობაში პაციენტი იღებს შემდეგ პრეპარატებს:
- რიფამპიცინი;
- იზონიაზიდი;
- ეტამბუტოლი;
- პირაზინამიდი.
ამის შემდეგ, კურსის დასრულებამდე პაციენტი იღებს მხოლოდ რიფამპიცინს და იზონიაზიდს.დაავადების მძიმე ფორმებში კორტიკოსტეროიდულ ჰორმონებს და ფერმენტულ თერაპიას შეიძლება ჰქონდეს დადებითი თერაპიული ეფექტი.
