x
მეტი
  • 29.03.2024
  • სტატია:134043
  • ვიდეო:353919
  • სურათი:508247
ბიბლიური და ქართული მითოსის მსგავსება

როცა განვიხილავთ მითოსურ სისტემას, გვსურს მის სამყაროში შესვლა, მის შესახებ რამის გაგება, საუბრის დასაწყისშივე აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ:

მითოსური აზროვნება თეოცენტრული აზროვნებაა, თუ არ არსებობს ღმერთი, აბსოლუტი - ადამიანისა და სამყაროს შემოქმედი ღმერთი - არ არსებობს არც მითოსი!

ბიბლიურ კონტექსტში მიმოვიხილოთ კაცობრიობის ისტორია, ადამიანის მიწაზე მყოფობა, მისი ათვლის წერტილიდან დღევანდელობამდე. ამ შემთხვევაში ჩვენ დავინახავთ, რომ ისტორიის დასაწყისისას, წინარე ეპოქაში, თუ მითოლოგიისთვის დამახასიათებელი ტერმინოლოგიით ვიტყვით, არსებობდა მხოლოდ ერთი “საყმო“. ადამიანები ერთ ენაზე საუბრობდნენ. იყო ერთი შტო, რომლის თითოეულმა წევრმა იცოდა საკუთარი ადგილი კოლექტივში, ვინ იყო თავად და ვინ იყო მისი “პატრონი“, შემოქმედი ღმერთი. ბიბლია ამბობს - “ერთპირი იყო მთელი ქვეყანა და ერთ ენაზე მეტყველი“ (შეს.11, 1). ჰქონდათ სწორი სწავლება არქეტიპული და ესქატოლოგიური ანუ მომავალი დროის შესახებ. მაგრამ, წარღვნის შემდეგ ნოეს შვილების: სემის, ქამის და იაფეტისგან წარმომდგარი თაობა ამ ცოდნაზე მაღლა პირად სურვილს აყენებს. ისინი გადაწყვეტენ ააგონ ისეთი ტაძარი, გოდოლი, რომლის გარშემოც დასახლდებიან და ეს იქნება მათი ერთობის გარანტი - “თქვეს: აბა, ავიშენოთ ქალაქი და გოდოლი, და ცას მივუწვდინოთ მისი თხემი. აღვმართოთ ნიშანსვეტი, რომ არ გავიფანტოთ დედამიწის ზურგზე“ (შეს. 13, 4). მაგრამ, როგორც ვქვით, ეს არ იყო გაერთიანება მათი შემოქმედი ღმერთის სახელის ირგვლივ. “ეს ხალხი ღვთის შემწეობისა და სასოების გარეშე იკაფავს გზას ცისკენ, რათა “აიღოს“ ცა და გაუტოლდეს ღმერთს“ [12.25]. არა ღმერთი, არამედ ნაგებობა, გოდოლი გახდა საჭირო ადამიანთა ერთობის დასამყარებლად. როგორი ურჩი, მიწიერი და მატერიალური მისწრაფებებიც ჰქონდათ, ასეთივე წარმავალი, ალიზით ნაშენი კოშკი, ღვთის სამართლიანობით მოოხრებული, იქცა კაცობრიობის ერთი დიდი შეცდომის სიმბოლოდ.

ცხადია, ამგვარ გაერთიანებაში, “სახელმწიფოში“ ის ცოდნა, რაც ზემოთ ვახსენეთ, ჭეშმარიტი რწმენა, და ზოგადად თეოცენტრულობა საბოლოოდ დავიწყებას მიეცემოდა; იმთავითვე გამეფდებოდა ბელადომანიის სენი. ერთი ერის ერთი მმართველის შეცდომას შეეწირებოდა მთელი კაცობრიობა, ვინაიდან დასაწყისშივე ამ ერთობას მყარ საძირკველად დიდებისმოყვარეობა დაედო. ამღვრეული სათავე მთელს მდინარეს აბინძურებს. თავიანთი ავი ზრახვების გამო დაწყევლილი მოდგმის უკუღმართი სურვილები კი კეთილ, კურთხეულ ხალხსაც მიიმსგავსებს და მოაშთობს. სწორედ ამიტომ, რათა კაცობრიობა არ გადაჰყოლოდა ერთ ეგოცენტრულ ახირებას და რომელიმე ერში მაინც შემორჩენილიყო ღვთის ხსოვნა, ღმერთმა მათ ენა აურია: “თქვა უფალმა: აჰა, ერთი ხალხია ეს და ერთი ენა აქვს ყველას; რაკი ეს საქმე წამოუწყიათ, ამიერიდან დაუბრკოლებლივ გააკეთებენ ყველაფერს, რასაც კი განიზრახავენ. აბა, ჩავალ და ენას ავურევ მათ, რომ ვერაფერს გააგებინონ ერთმანეთს“ (შეს. 11, 6-7). ამის შემდეგ ყველა აქ მყოფი “ხალხები“ (განყოფის შემდეგ ეს სიტყვა გამოვიყენოთ) დედამიწის სხვადასხვა მხარეს განსახლდნენ, იმის მიხედვით თუ ვისი შთამომავლები იყვნენ; ვინ იყო მათი “საგვარეულოს“ წინამძღვარი. წარღვნის შემდეგ პირველი მამამთავრები სემი, ქამი და იაფეტია, მათ შემდეგ კი მათი შვილები. გაჩნდა სხვადასხვა შტო. იმ მოდგმამ, რომელშიც ჯერ კიდევ იყო შენარჩუნებული თეოცენტრულობა, ცოდნა მათი ნამდვილი ღმერთის შესახებ და მისი დიდების სურვილი, შეურყვნელად დაიცვეს და თაობებსაც ასევე გადასცეს ეს სწავლება. ხოლო სხვებმა საკუთარი წარმოდგენებით, ეგოცენტრულობითა და სიცრუით დაამახინჯეს. “და მიატოვეს უფალი, თავიანთი მამების ღმერთი, რომელმაც ეგვიპტის ქვეყნიდან გამოიყვანა ისინი და გაჰყვნენ სხვა ღმერთებს, იმ ხალხთა ღმერთებს, მათ ირგვლივ რომ იყვნენ, თაყვანს სცემდნენ მათ და აჯავრებდნენ უფალს. მიატოვეს უფალი და ემსახურებოდნენ ბაყალსა და ყაშთაროთებს.” (მსაჯ. 2, 12-13)

როგორც დავინახეთ, ბაბილონის გოდოლის დარღვევისა და განყოფის შემდგომ ყველა ენას, ეროვნებას, რელიგიას, მითოსს, ყველა არქეტიპულ თუ ესქატოლოგიურ სწავლებას ფესვები წინარე ბაბილონურ ცოდნაში აქვს. განსახლების შემდეგ ყველა ერმა საკუთარ ენაზე, ახალი სიმბოლოებით, სააზროვნო სისტემით გამოთქვა ის, რაც თავიდანვე იცოდა. მართალია მოხდა განყოფა, ამიერიდან აღარ შემორჩა თავდაპირველი საერთო ენა (თუმცა ესეც საკითხავია), მაგრამ მეხსიერება და ადამიანის ბუნება - ესწრაფოდეს დიად ძალას, იგივე დარჩა. ეს კი იწვევს კულტმსახურებისა და “აბსოლუტისადმი“ ლტოლვის სურვილს. ეს “საერთო წინარე მოგონებაა“ მიზეზი იმისა, თუ რატომ გავს დედამიწაზე გავრცელებული მრავალი რელიგია ერთმანეთს. ყველა მათგანის რიტუალსა თუ სწავლებაში შევხვდებით რაღაც ნაცნობს, საერთოს.


მარტივი მაგალითისთვის ავიღოთ წარღვნა. მის შესახებ ცნობებს 38-მდე რელიგიაში, 270-ზე მეტი ლეგენდის სახით ვხვდებით:

ბიბლიაში, შესაქმის მეშვიდე თავში წერია - “უთხრა უფალმა ნოეს: შედი კიდობანში მთელი შენი სახლითურთ... შვიდი დღის შემდეგ ორმოც დღესა და ორმოც ღამეს ვაწვიმებ ქვეყანაზე და წარვხოცავ მიწის პირისაგან ყოველ არსებას, რაც კი შემიქმნია“ (შეს. 7; 1.4).

გილგამეშიანის მეთერთმეტე დაფაში შემდეგნაირად არის გამოთქმული იგივე მოვლენა - უთანაფიშთი უყვება გილგამეშს, როგორ განიზრახეს ღმერთებმა კაცობრიობის განადგურება წარღვნით, როგორ შენდება კიდობანი და როგორ წამოვიდა წვიმა.

“მაშინ შამაშმა დამითქვა ჟამი:

გარიჟრაჟისას, დილაადრიანად,

ზეციდან ვაწვიმებ ძლიერად!

შედი ხომალდში და დახში კარი!

ოდეს მოიწია დათქმულმა ჟამმა -

გარიჟრაჟისას, დილაადრიანად,

ზეციდან იწვიმა ძლიერად.“

[ 13. 11 დაფა, 90-100]

ცნობილ ბერძნულ მითში კი, რომელსაც “დევკალიონის წარღვნის“ სახელით ვიცნობთ ასეთი ამბავია ასახული - განრისხებულ ზევსს გადაწყვეტილი აქვს კაცთა მოდგმის განადგურება. ამაზე კაცთაგან არავინ იცის, მაგრამ დევკალიონი, პრომეთეს შვილი, მამისგან შეიტყობს ზევსის განზრახვის შესახებ, ააგებს კიდობანს და შიგნით ცოლთან ერთად ჩაიკეტება.

იგივე თემატიკაზე ინდუისტიურ რელიგიებში, ცნობილია წინარე საუკუნეების პერიოდის ამსახველი თქმულებები კეთილ და ბოროტ საწყისებს შორის ბრძოლასთან დაკავშირებით. არსებობს კიდევ ერთი თქმულება, რომლის თანახმად “ცის უფალმა“ ორი ძმა, კეთილი და ბოროტი, გააფრთხილა წარღვნის შესახებ. ბოროტს რკინის ნავის აგება დაავალა, კეთილს კი ხისა. წყალდიდობის დროს რკინის ნავი ჩაიძირა და შიგ მყოფნი დაიღუპნენ, ხის ნავში მყოფები კი გადარჩნენ. როგორც უკვე ვთქვით, მსგავს ისტორიებს ბევრგან ვხვდებით.

მითოსური გარდამოცემა, რიტუალები და ყოველივე საკრალურთან დაკავშირებული სწავლება, ძირითადად, კულტმსახურთა, ქურუმთა საზოგადოებაში არსებობდა, მაგრამ ის კოლექტივის მეხსიერებაშიც ინახებოდა და თაობებს გადაეცემოდა, თანდათანობით იცვლებდა და ემატებოდა გარკვეული ელემენტები. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ წმინდა წერილი უპირისპირდება დუალისზმს, ადამიანებს საწყისიდანვე მოსდევს კეთილისა და ბოროტის, უწმინდურისა და წმინდის ცნებები. არსებობენ ერები თავიანთი რიტუალებითა და მითოსით ბიბლიური და საღვთო ან მასთან ახლოს მყოფი და არსებობს დაცემულ ანგელოზთა მიერ ადამიანისთვის გადაცემული ცრუ მითოსი; რიტუალები, რომლებიც ადამიანთა მსხვერპლად შეწირვასა თუ სხვა ბოროტ კერპმსახურებას მოიცავს. მითის სამოსელი თითქოს დადებითია და სახესიმბოლოები იდენტურია ბიბლიაში არსებულთან, მაგრამ საფუძვლად არ უდევს და არ საზრდოობს ჭეშმარიტებით. ამიტომ ვფიქრობთ თავად სიტყვა “საკრალური“, როგორც წმინდა, მათთან მიმართებით არ უნდა გამოვიყენოთ. ამგვარი რწმენა-წარმოდგენებისთვის, დამახასიათებელია ცრუ მედიტაციები, სატანური რიტუალები, ორგიები, ადამიანთა, უმეტესად კი ბავშვთა მსხვერპლშეწირვები, რომელსაც აღმსრულებელი ტრანსში გადაჰყავს. ტრანსით მოხიბლულს უჭირს დაასკვნას საიდან ეძლევა მას ეს ძალა, რომელიც სიამოვნებას ჰგვრის და თავს რაღაც “დიადის“ ნაწილად აგრძნობინებს. მოგვიანებით აქედან ვითარდება სპირიტიზმი, ანთროპოსოფია, ორფიზმი, შინტოიზმი და მრავალი სხვა მიმდინარეობა. მაგალითისთვის შეიძლება მოვიყვანოთ: ეგვიპტურ მითოსსა და რელიგიურ რიტუალებში არსებული მსხვერპლშეწირვები. მათ მიმართ მკაცრია ბიბლია. წინასწარმეტყველები იერემია (იერ. 44, 30), ოსია (ოს. 9, 6) ესაია (ეს. 19 1-16) ამბობენ, რომ მათ ელით განსაცდელი და პასუხისგება [5.65]. გავიხსენოთ ბაბილონური რელიგიები, მარდუქის ტაძარი, რომელსაც ბიბლია “ცოდვის ქალაქს“ უწოდებს [5.82]. იგივე რიგს განეკუთვნება ქანაანური რელიგიები, ბაალის კერპითა და მისდამი მსახურებით. მასაც უპირისპირდება ბიბლია: ცეცხლში ატარებდა თავის შვილს, მკითხაობდა, მისნობდა და განაწესა სულთა გამომხმობნი და ჯადოქრები, ბევრ უკუღმართობას სჩადიოდა უფლის თვალში მის განსარისხებლად” (IV მეფ. 21, 6-9). ამის თქმა შეიძლება მრავალ ძველ აღმოსავლურ რელიგიაზეც.

აქ ნახსენებ მსგავსებებზე ნამდვილად ვერ ვიტყვით (ეს სასაცილოც კი იქნება), რომ სხვადასხვა ხალხში არსებული მითოსური მოტივები ერთმანეთის წაბაძვის, ხელოვნური გადატანის და დამკვიდრების შედეგია და დავიწყოთ მათი ლიტერატურული პირველწყაროების ძიება. მაშასადამე, აქ საქმე გვაქვს უფრო ღრმა, არსობრივ საკითხებთან, მასთან, რაც ყოველ ადამიან მთლიანად მოიცავს და რაც გენეტიკურად გადაეცემა თაობიდან თაობას. აქვე იმასაც დავსძენთ, რომ ასეთ ღრმად ონტოლოგიურ საკითხებზე მსჯელობისას სრული დილეტანტიზმი იქნებოდა “ევოლუციის თეორიის“ ხსენებაც კი.

ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე ვასკვნით: არსებობს მრავალფეროვანი მითოსური გადმოცემები მსოფლიოს ყველა ხალხში. მაგრამ შეგვიძლია ყოველივე სიმრავლე საბოლოოდ ორამდე დავიყვანოთ - ერთია ღვთისმიერი, ბიბლიური, ხოლო მეორეა კაცისმიერი, წარმოსახვითი და ცრუ. ამის გამორკვევა და მათზე შესაბამისი სახელის დარქმევა კი, ვფიქრობ აუცილებელია. ამაში დავით გურამიშვილიც დაგვეთანხმება - “ავს თუ ავი არ ვუწოდო, კარგს სახელად რა დავარქო?“ [14. 45]

გადმოვინაცვლოთ საქართველოსკენ და მცირედ ქართულ მითოსურ სისტემასაც შევეხოთ. გავარკვიოთ, ჩვენ მიერ უკვე დაყოფილი რომელი კატეგორიისთვის შეიძლება მისი მიკუთვნება. უპირველესად აღვნიშნავ იმას, რომ ქართველები მრავალი თვალსაზრისით ნოეს კურთხეული ძის იაფეტისა და კერძოდ მისი შვილების თობელისა (თუბალი) და მოსოხის, განსხვავებული მოსაზრებით კი იაფეტის მესამე ძის იავანისა და მისი შვილის თარგამოსის შთამომავლები არიან. ამის შესახებ ცნობები ქართლის ცხოვრებაში, ვახუშტი ბატონიშვილის “ქართველ მეფეთა გენეალოგიასა“ და სხვა მრავალ ისტორიულ წყაროში დასტურდება. ბიბლიაში კი იაფეტის მოდგმაზე წერია: “ამათგან განიფანტნენ ზღვისპირა ხალხები თავ-თავის ქვეყნებში, თითოეული თავისი ენის მიხედვით, თავისი ტომის მიხედვით, თავ-თავის ხალხში“ (შეს. 10. 1-5).

თუ ჩვენ დავაკვირდებით ბიბლიას, მასში ასახულ რიტუალებს, სახესიმბოლოებს, შინაგან, სიღრმისეულ სპეციფიკას, მითოსურ სწავლებას, რაზეც ზემოთ ვისაუბრეთ და შევუდარებთ ქართულს, აშკარა მსგავსებას დავინახავთ. ერთი ფაქტი ესაა ჩვენში კერპთაყვანისმცემლობის იმგვარი ფორმების არარსებობა, რასაც ბევრ ძველ, ზემოთ დასახელებულ რელიგიებში ვხვდებით (არმაზის (არმაზის კერპი იყო ფარნავაზის ეპოქაშიც), გაცისა და გას კერპები უმნიშვნელო გამოხატულებაა, წმინდა ნინოს მიერ მალევე აღმოფხვრილი). აღარაფერს ვამბობ სატანურ რიტუალებსა და ადამიანთა მსხვერპლშეწირვაზე, ძალიან მცირე, ანომალიურ გამოვლინებებს თუ არ ჩავთვლით. რა თქმა უნდა, სფეროში, რომელსაც მითოლოგია, ფოლკლორი მოიცავს, უვიცობა იქნებოდა, ამა თუ იმ თქმულების წარმოშობის ისტორიული პერიოდის დადგენის მცდელობა (მითოსს ხომ თავისი “დრო“ აქვს), მაგრამ ქართული მითოსური სისტემის ერთ-ერთი ყველაზე ძველი, წინარექრისტიანული პერიოდის ამსახველი და ფუნდამენტური მომენტი, იმთავითვე მეფობის საკრალურ ინსტიტუტს უკავშირდება. ფარნავაზის სიზმარში ვხედავთ ისეთ სიმბოლოებს, როგორიცაა მზე “ქვე-მდაბლად“ სახილველი, მზის ცვარი, ირემი და ა.შ. თავად თხრობის სპეციფიკა და მისი შემდგომი აღსრულება “საცხადოში“, მოგვაგონებს ბიბლიას - იოსების სიზმარს და მის ახდენას, დავითის მეფედ ცხების ეპიზოდს და სხვა. ხოლო როგორც წმინდა წერილიდან ვიცით, მეფედ გამორჩევა პირდაპირ ღმერთს უკავშირდება. ის “ქვე-მდაბლად“ ჩამოსული მზეც, რომელიც ფარნავაზს “ცვარის“ სახით სცხებს მირონს და თავისი ერის მეფედ განაწესებს, თავისუფლად შეგვიძლია დავუკავშიროთ კაცობრიობის თავსა და მეფეთ-მეფეს - ქრისტეს, რომელიც არის “მზე სიმართლისა“. დავით გურამიშვილის სიტყვებით - “მზე მზისა მამზევებელი“ [14.85]. ქართული მითოსი რომ ბიბლიური სწავლების იდენტური და მისი მატარებელია, ამაში მარტივად დავრწმუნდებით, თუ თვალს გადავავლებთ ჩვენში გავრცელებულ ანდრეზებს, ხალხურ ტექსტებსა და მათ გამოკვლევებს. მხოლოდ ზურაბ კიკნაძის წიგნების “საუბრები ბიბლიაზე“, “ქართული ფოლკლორი“, “ქართული მითოლოგიის“ ორტომეული - შესწავლაა ამისთვის საკმარისი. ამ წიგნებში განხილულია ჩვენი ერის ყოველ თემში არსებული რიტუალები, თქმულებები, წეს-ჩვეულებები. ისინი მითოლოგემათა მთელ სისტემას გვაძლევს, ესენია: ცისა და მიწის კავშირისა და განყოფის, შუაგულის, შთანთქმა-ამონთხევისა და მრავალი სხვა. ასევე განხილულია “საყმოს“, “ჯვარ-ხატთა“, მიწა-წყლის მოპოვების სპეციფიკა. რევაზ სირაძის გამოკვლევების მიხედვით კი ქართული სიმბოლიკა: ტაძრის არქიტექტურაში გამოვლენილი ვაზის მარტივი ფორმები, ზოგადად ვაზისა და ღვინის კულტი, მზის გამომსახველი ბორჯღალი, ქართულ ოჯახებში შუა კერიაში აღმართულ დედაბოძზე გამოსახული და სხვა მრავალი - უძველესია. ისინი ქრისტიანობის შემოსვლამდე არსებობდნენ ჩვენში და ქრისტიანობის შემოსვლის შემდეგ პირდაპირ გადაინაცვლეს, ბუნებითი მსგავსების გამო მარტივად შეეზარდნენ მას, ისევე როგორც ძველაღთქმისეული სჯულის აღსრულების შემდეგ მაცხოვარმა მოგვცა ახალი სწავლება, ახალი მცნება - “მცნებასა ახალსა მოგცემთ თქვენ...“ (იოანე 13. 34).

0
70
შეფასება არ არის
ავტორი:ილია ცეცხლაძე
ილია ცეცხლაძე
70
  
კომენტარები არ არის, დაწერეთ პირველი კომენტარი
0 1 0